گذشته از همه تفاوتهای موجود بین مردان و زنان از منظر سلامت مانند مواجهات متفاوت با عوامل خطر، شیوه و بروز بیماریها، تاثیرات مرگ ومیر و بیماری آنان بر سلامت خانواده و جامعه و… یکی از مهمترین تفاوتها ی زنان و مردان در عرصه سلامت،تفاوتهای بیولوژیک و فیزیولوژیکی آنان است که زنان را از مردان در دوره های مختلف رشد و سنین مختلف عمر از نظر مواجهه با عوامل هورمونی متفاوت، قدرت عضلانی ،حجم عضلات و شرایط خاص جسمانی، تاثیر پذیری آنان از عفونتهای آمیزشی و نقش های بیولوژیک خاص مانند قاعدگی، حاملگی، یائسگی و… متمایز می سازد.
بلوغ دختران نسبت به پسرها زودتر شروع شده و به طور طبیعی بین ۹-۱۳ سال رخ می دهد. اولین نشانه جسمی بلوغ در دختران مرحله تلارک یا جوانه پستانی است . این مرحله زمان مناسب برای آموزش دختران و آماده سازی آنان برای مواجهه با پدیده بلوغ توسط مادراست. سپس مرحله تلارک یا رشد موهای زاید و پس از آن مرحله منارک یا رویداد قاعدگی آغاز می شود. در دوران بلوغ دختران، تا قبل از شروع قاعدگی، جهش رشدی قابل توجهی نیز اتفاق می افتد . همچنین تغییرات روانی مانند میل به گوشه‌گیری، حساسیت بسیار نسبت به انتقاد دیگران، بی‌قراری تحریک‌پذیری- نوسان در خلق و خوشرم و حیای مربوط به تغییرات ناشی از بلوغ جنسی – نافرمانی از بزرگتره نداشتن احساس امنیت و اعتماد به نفس – تمایل شدید به ارتباط نزدیک با دوستان و گفت و گوهای پنهانی و طولانی با آنها- حساسیت نسبت به آراستگی ظاهر خود و صرف وقت جلوی آینه مشاهده می شود. بی تردید دوران فوق که یکی از پرتنش‌ترین دوره های زندگی هر دختری است، نیازمند توجه ویژه خانواده و مربیان است تا نه تنها دختران از امکانات و شرایط لازم مانند بهداشت فردی، بهداشت پوست و مو، بهداشت ناحیه تناسلی ، تغذیه سالم و فعالیت بدنی کافی برای تامین سلامت جسمی برخوردارشوند، بلکه بتوانند با آرامش ، نشانه ها و تغییرات جسمی و روانی بلوغ را سپری نموده و به مرحله بلوغ اجتماعی برسند.
سندرم پیش از قاعدگی (PMS) مجموعه ای از علایم جسمی، روانی و احساسات مرتبط با چرخۀ قاعدگی در زنان است. این علایم شامل نوسانات خلقی، حساس شدن پستان ها، هوس خوراکی، خستگی، کج خلقی و افسردگی می شود. تخمین زده می شود که از هر ۴ زنی که در دوران قاعدگی قرار دارند، ۳ تای آنها این سندرم را تجربه می کنند. بعضی از زنان در ۲۰ سالگی دچار این سندرم شده، درحالیکه بعضی دیگر در اواخر ۳۰ و ۴۰ سالگی دچار این مشکل می شوند. این سندرم معمولا در الگوی همیشگی و قابل پیش بینی ظاهر می شود. در بعضی ماهها ممکن است علایم آن شدیدا سخت بوده و در سایر مواقع عادی بوده و یا حتی بسختی قابل تشخیص شود. این علائم با تغییرات شیوه زندگی مانند اضافه کردن ورزش منظم و مستمر در برنامه روزانه به صورت حداقل ۳۰ دقیقه پیاده روی تند، دوچرخه سواری، شنا یا سایر ورزش های ایروبیک ، ورزش های آرام کننده عضلات و یا تنفس عمیق ،یوگا یا ماساژ ، همچنین کاهش مصرف غذاهای نفاخ، نمک و کافئین، افزایش مصرف میوه، سبزیجات و غذاهای حاوی کلسیم قابل کنترل است . استراحت کافی ، پرهیز از استرس نیز کمک کننده است و در مواردی که علائم ازاردهنده باشند می توان با مشورت پزشک از داروهای مناسب استفاده نمود
حاملگی و زایمان از رویداد های مهیج و لذت بخش در زندگی زنان و از حساس‌ترين دوره های زندگي یک زن درنظر گرفته می شوند.حاملگي تجربة روحي مهمي است كه سبب ايجاد تغييرات رواني زيادي در زن مي‌شود و بهداشت روانی زنان در این دوره به اندازه سلامت جسمی، تغذیه و رشد و نمو جنین اهمیت دارد. حمایت زنان در دوره بارداری و پس از آن از عوامل مهم کمک کننده به ارتقای سلامت مادران و کودکان است و می تواند از خطرات مهمی مانند افسردگی یا سایکوز پس از زایمان پیشگیری و لذت مادر شدن زنان را با وقایع ناخوشایند همراه نسازد. از پذیرش حاملگی در سه ماهه اول بارداری و سپری کردن هیجانات و نگرانیهای مارد در خصوص سلامت جنین تا تجربه هیجان آور و لذت بخش حرکات جنین در سه ماهه دوم و افکار و ترس و نگرانیهای مادر باردار در باره نحوه زایمان و سلامت مادر و نوزاد در سه ماهه سوم نیازمند یاری همسر و اعضای خانوده است.
یائسگی یا پایان دوره باروری زنان یکی از دوره‌های طبیعی زندگی همه زنانی است که به دوره سنی یائسگی می رسند. خوشبختانه برخلاف گذشته با افزایش امید به زندگی در زنان کشور، اغلب زنان این دوره و سالهای پس از آن را تجربه می کنند. یائسگی معمولاً در حدود سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی آغاز می‌شود. در این زمان تخمدانها به میزان کمتری هورمونهای زنانه، به خصوص استروژن را ترشح کرده و سبب بروز علائم یائسگی می‌شوند. درابتدا عادت ماهیانه نامرتب شده و سپس به‌طور کامل قطع می‌شود. زنانی که به مدت یک سال عادت ماهیانه نداشته باشند یائسه محسوب می‌شوند. یائسگی با یک سری تغییرات جسمی و روحی همراه است. برخی از علائمی که با یائسگی به وجود می‌آیند مانند گرگرفتگی، تپش قلب، تعریق، اضطراب و بی خوابی در ابتدای یائسگی شدت بیشتری داشته، ولی با گذشت زمان بهبود می‌یابد. بعد از یائسگی خطر ابتلا به مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان، بیماری‌های قلبی وعروقی، بی‌اختیاری ادرار، کم شدن ترشحات زنانه و افسردگی افزایش می‌یابد. [بعلاوه همزمان با یائسگی احتمال بروز بیماریهایی مانند فشارخون بالا، دیابت، چربی خون بالا و برخی سرطانها افزایش می یابد. علیرغم پدیده های نسبتا نا خوشایند فوق اگر زنان در این دورهاز حمایت کافی افرا دخانوده برخوردار باشند می توانند به آسانی این دوران را سپری نموده و با اتخاذ سبک زندگی سالم از جمله فعالیت بدنی و تغذیه سالم و پرهیز از استعمال هرگونه دخانیات سالهای پایانی دوره باروری را به سلامت بگذارانند و برای ورد به سالمندی سالم آماده شوند.
نوشته دکتر مطهره علامه – رئیس اداره سلامت میانسالان وزارت بهداشت
